Πώς να νικήσετε το άγχος των εξετάσεων

Πως μπορούν οι έφηβοι να αντέξουν την πίεση των εξετάσεων και να διαχειριστούν το άγχος τους προκειμένου να φτάσουν μέχρι το τέλος της προσπάθειάς τους και να διεκδικήσουν τον στόχο τους;

Οι εξετάσεις που παιδιά και έφηβοι καλούνται να περάσουν σε λίγες μέρες αποτελούν την αποκορύφωση μιας πορείας λίγο ή πολύ επίπονης που έχει επενδυθεί με προσπάθεια, στερήσεις και προσδοκίες τόσο από τους ίδιους τους διαγωνιζόμενους όσο και από τους γονείς τους.

Οι αντιδράσεις σε αυτή την κρίσιμη στιγμή ποικίλλουν: κάποιοι έφηβοι καταφέρνουν να αντιληφθούν την κρισιμότητα της στιγμής χωρίς υπερβολές, να αποδεχτούν την ύπαρξη του άγχους και να οργανώσουν την προσπάθειά τους. Άλλοι παραιτούνται κάποια στιγμή υπό το βάρος του άγχους και των προσδοκιών, ενώ άλλοι μπορεί να βιώνουν το άγχος τους ως κάτι βασανιστικό που υποβαθμίζει την ποιότητα της ζωής τους (ύπνος, ευεξία, σωματική υγεία) ή εμποδίζει την επίδοση τους στις εξετάσεις.

Οι γονείς πάλι έχουν μια μεγάλη γκάμα αντιδράσεων: «θα το περάσουμε μαζί», «δεν είναι τίποτα, μην αγχώνεσαι», «τι θα γίνεις αν δεν περάσεις σε μια σχολή;», «είσαι άχρηστος/αδιάφορος/τεμπέλης», είναι μερικές τυπικές αντιδράσεις που προστίθενται σε γενικότερες στάσεις που κυμαίνονται από την υπερβολική ενασχόληση, το άγχος, την πίεση μέχρι την αδιαφορία.

Πως μπορούν οι έφηβοι να αντέξουν την πιεστική αυτή συνθήκη και να διαχειριστούν το άγχος τους προκειμένου να φτάσουν μέχρι το τέλος της προσπάθειάς τους και να διεκδικήσουν τον στόχο τους;

Πως μπορούν να απαντήσουν οι γονείς στις αγωνίες του δικού τους παιδιού και να το στηρίξουν στην δύσκολη περίοδο των εξετάσεων; Πώς να κατανοήσουν την συνθήκη που βιώνει το παιδί και να το πλαισιώσουν χωρίς να καταλήγουν σε τυπικές συμβουλές ή σε μια στάση που δυσχεραίνει τα πράγματα;

Το άγχος και οι επιπτώσεις του

Όπως εξηγούν οι επιστήμονες της Γραμμής 115-25 της Ένωσης Μαζί για το Παιδί (η πανελλαδική Γραμμή 115 25 είναι μια τηλεφωνική γραμμή βοήθειας που απευθύνεται σε παιδιά, εφήβους, γονείς και εκπαιδευτικούς) το άγχος είναι η ψυχική και σωματική πίεση που νιώθει ένα άτομο όταν «κινδυνεύει», όταν δηλαδή διακυβεύεται η σωματική ή η ψυχική του ακεραιότητα. Είναι απόλυτα κατανοητό ότι οι εξετάσεις, και ιδιαίτερα οι εισαγωγικές εξετάσεις, είναι μια κατεξοχήν συνθήκη πρόκλησης άγχους καθώς επηρεάζει καίρια την εικόνα που έχει ένας μαθητής για τον εαυτό του, τις ικανότητές του, την αξία του, σε μια στιγμή μάλιστα που σηματοδοτεί το πέρασμα στην ενήλικη ζωή: κρίνει και κατατάσσει έναν μαθητή σε σχέση με τους συνομηλίκους του, καθορίζει την δυνατότητά του να σπουδάσει και την επίτευξη ή μη του στόχου του, έχει επιπτώσεις στην εικόνα που έχουν για αυτόν γονείς, δάσκαλοι και συνομήλικοι και επηρεάζει άμεσα την αυτοεκτίμησή του.

Το άγχος «μπορεί να εκδηλώνεται με συμπτώματα σε γνωστικό, συναισθηματικό ή/ και σωματικό επίπεδο. Στο γνωστικό επίπεδο μπορεί να πάρει τη μορφή αρνητικών και δυσλειτουργικών σκέψεων (π.χ. «είμαι άχρηστος», «δεν θα τα καταφέρω», «δεν θυμάμαι τίποτα», «θα αποτύχω»). Οι αρνητικές αυτές σκέψεις προκαλούν συναισθήματα νευρικότητας, θυμού, οξυθυμίας και ανησυχίας, φόβου ή απογοήτευσης.

Συχνά, λόγω του άγχους μπορεί να εμφανιστούν και σωματικά συμπτώματα, όπως αϋπνία, κεφαλαλγίες, κοιλιακά άλγη, δερματικά εξανθήματα. Μπορεί ακόμα να εκδηλώνεται με διαταραχές διατροφής, διαταραχές ύπνου, με ταχυκαρδίες, ταχύπνοια και εφίδρωση».

Σύμφωνα με τους ψυχολόγους της Γραμμής 115-25, οι εκδηλώσεις άγχους «είναι πολύ συνηθισμένες και οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν νιώσει στην ζωή τους στιγμές όπου εμφανίζουν ταχυκαρδία, ταχύπνοια ή εφίδρωση ή μια γενικότερη αίσθηση ανασφάλειας όταν βρίσκονται αντιμέτωποι με έναν κίνδυνο ή μια πρόκληση».

Τι μπορεί να βοηθήσει λοιπόν έναν έφηβο στο να ανταπεξέλθει στην ψυχική πίεση που δημιουργεί η συνθήκη των εξετάσεων; Πρώτον, η γνώση και η αναγνώριση ότι το άγχος είναι κάτι φυσιολογικό καθώς πρόκειται να αντιμετωπίσουν μια σημαντική πρόκληση. Δεύτερον, η αναγνώριση των σωματικών και ψυχικών ορίων. Ο επαρκής ύπνος, η ξεκούραση, ένα μικρό διάλειμμα μπορεί να είναι αναζωογονητικό και να βοηθήσει τον μαθητή να συγκεντρώσει και πάλι την προσοχή του στο διάβασμα ή την εξέταση. Επίσης σημαντικό είναι το μοίρασμα του βιώματός τους με συνομηλίκους όπως και να εξηγήσουν στους γονείς τι μπορεί να είναι βοηθητικό και τι όχι στην στάση τους.

Αυτό που επισημαίνουν οι ειδικοί της Γραμμής 115-25 είναι οι γονείς και οι έφηβοι «να δώσουν την απαιτούμενη σημασία ή να απευθυνθούν σε έναν ειδικό όταν οι εκδηλώσεις αυτές του άγχους γίνονται πολύ συχνές και έντονες, όταν η ανασφάλεια και η υποτίμηση του εαυτού τείνει να γίνει ένα μόνιμο χαρακτηριστικό ή όταν εμφανίζονται σωματικά συμπτώματα.» Αυτές οι εκδηλώσεις αποτελούν έναν σήμα κινδύνου για τον οργανισμό που παρεμποδίζουν τόσο την γενική αίσθηση του εαυτού και την ικανότητα του εφήβου τόσο στο να ανταπεξέλθει στους στόχους του όσο και στην γενικότερη αίσθηση ευχαρίστησης που λαμβάνουν από την ζωή τους.

Ο ρόλος των γονέων

Μερικές φορές, οι έφηβοι δηλώνουν πως δεν τους νοιάζει εάν πετύχουν ή αποτύχουν στις εξετάσεις. Στο βαθμό που έχουν καταβάλει μια μεγαλύτερη ή μικρότερη προσπάθεια για να ανταποκριθούν στον στόχο, η δήλωση αυτή συνήθως αποτελεί μια αμυντική στάση απέναντι στην ανασφάλειά τους ή μια αντίδραση απέναντι στην πίεση των γονιών.

Εάν οι γονείς καταλαβαίνουν ότι η δήλωση αδιαφορίας του εφήβου αποτελεί ένδειξη ανασφάλειας ή δικαιολόγηση μιας πιθανής αποτυχίας, είναι σημαντικό να ξανασυζητήσουν εάν ο έφηβος συνεχίζει να θέλει να επιτύχει τον συγκεκριμένο στόχο, να του υπενθυμίσουν την προσπάθεια που έχει ήδη καταβάλει, καθώς και ότι για εκείνους κάθε ενδεχόμενο είναι αποδεκτό», υπογραμμίζουν οι επιστήμονες της Γραμμής 115-25 και συνεχίζουν, «Μιλώντας για παιδιά που βρίσκονται στην εφηβεία, η πιο σημαντική βοήθεια που μπορούν να προσφέρουν οι γονείς προς εκείνα είναι η κατανόηση στον τρόπο που βιώνουν τα πράγματα. Έτσι ο έφηβος μπορεί να αισθανθεί πιο άνετα προκειμένου να μιλήσει μαζί τους για τα συναισθήματα, τις σκέψεις και τη σημασία που έχει για εκείνον ο επιδιωκόμενος στόχος.

Συχνά οι γονείς αισθάνονται αδύναμοι και δεν βρίσκουν τον τρόπο να βοηθήσουν τον έφηβο. Τους φοβίζει η αντίδραση του και τους αγχώνει μήπως δεν δώσουν την κατάλληλη συμβουλή. Οι επιστήμονες της Γραμμής 115-25 προτείνουν στους γονείς να στηρίξουν συναισθηματικά τους εφήβους τόσο την περίοδο της προετοιμασίας όσο και κατά τη διάρκεια των εξετάσεων. Θα υπάρξουν πολλές στιγμές που θα χρειαστεί να δείξουν κατανόηση, υπομονή και στοργή. Οφείλουν επίσης να δημιουργήσουν ένα ήρεμο περιβάλλον χωρίς εντάσεις και να μην παρεμβαίνουν στον τρόπο διαβάσματος των εφήβων αλλά να τους επιτρέψουν να τον ορίσουν οι ίδιοι. Είναι πολύ σημαντικό οι έφηβοι να αισθάνονται ότι οι επιθυμίες τους είναι σεβαστές και ότι οι στόχοι είναι δικοί τους.

Είναι σημαντικό οι γονείς να είναι σε επαφή με το δικό τους συναίσθημα, να μπορέσουν να το αναγνωρίσουν προκειμένου να αντιληφθούν που σταματούν αυτοί και που ξεκινά το παιδί. Με αυτό τον τρόπο θα μπορέσουν να διαχωρίσουν αυτό που αφορά πραγματικά τον έφηβο από το δικό τους συναίσθημα και να μην τον επιβαρύνουν περισσότερο. Μέσω μιας τέτοιας διαχείρισης, θα είναι πιο εύκολο να ακούσουν πραγματικά τον έφηβο και τις ανάγκες του αυτήν την περίοδο, να είναι σε θέση να τις φροντίσουν και να σεβαστούν το ρυθμό του. Ο έφηβος γνωρίζει καλύτερα ποιες είναι οι πραγματικές του ανάγκες και οι δυνατότητές του. Πάντα υπάρχουν εναλλακτικές και είναι ένα πολύ σημαντικό μήνυμα που χρειάζεται να περάσουν στα παιδιά τους.

Τέλος, έχει νόημα να θυμόμαστε ότι το άγχος είναι μια φυσιολογική αντίδραση του οργανισμού και είναι λογικό να βιώνει ένας έφηβος άγχος μπροστά σε μια δοκιμασία αξιολόγησης όπως είναι οι πανελλαδικές εξετάσεις. Η δυσκολία δημιουργείται εφόσον το άγχος λειτουργεί με τρόπο που δεν του επιτρέπει να είναι παραγωγικός και συγκεντρωμένος.

Η αγάπη ανεξάρτητα της επίδοσης είναι σημαντικό να διευκρινίζεται ακόμα κι αν φαίνεται ότι δεν το έχουν ανάγκη οι έφηβοι. Η αγάπη του γονέα που δεν εγκλωβίζει αλλά ελευθερώνει δημιουργεί ένα ασφαλές πλαίσιο στο οποίο μπορούν να ανοίξουν τα φτερά τους προς το μέλλον τους, τις επιθυμίες, τους στόχους, την ενηλικίωση.

Συμβουλές για την ημέρα των εξετάσεων

Να χαλαρώσουν και να συγκεντρωθούν

Να ξεκινήσουν από αυτά που γνωρίζουν καλά και αισθάνονται πιο σίγουροι

Να μοιράσουν καλά το χρόνο που έχουν

Να χρησιμοποιήσουν το πρόχειρο για να οργανώσουν τις σκέψεις και το χρόνο τους ακόμη και για αυτά που τους φαίνονται εύκολα

Αν «κολλήσουν» σε μια ερώτηση , ας την αφήσουν για λίγο, να προχωρήσουν στην επόμενη και θα επανέλθουν αργότερα

Να αφήσουν χρόνο για να ελέγξουν τις απαντήσεις τους πριν παραδώσουν το γραπτό τους