Γιατί το διαδίκτυο «γεμίζει» με ψεύτικες φωτογραφίες μετά από κάθε τραγωδία

Έδωσε Έλληνας πυροσβέστης το «φιλί της ζωής» σε ένα παιδάκι που τραυματίστηκε στην Ανατολική Αττική; Πώς έμοιαζε η περιοχή της Ραφήνας από τη θάλασσα την ώρα της πυρκαγιάς; Και τι απέγινε ο ηλικιωμένος που εγκατέλειπε τον τόπο της τραγωδίας αγκαλιά με το γατάκι του, φορώντας ένα βαρύ χειμερινό πουλόβερ;

Τα ερωτήματα αυτά, που εγείρονται όταν κάνει ένας Έλληνας χρήστης μια… βόλτα στα κοινωνικά δίκτυα, δεν μπορούν να απαντηθούν -τουλάχιστον όχι σε σχέση με τις δραματικές ώρες που πέρασαν οι κάτοικοι της Ανατολικής Αττικής.

Για ακόμη μια φορά, φωτογραφίες από παλαιότερα τραγικά περιστατικά, στην Ελλάδα και τον κόσμο, έκαναν την εμφάνισή τους σε κοινωνικά δίκτυα, blogs και ιστοσελίδες.

Ουσιαστικά άνευ λόγου, καθώς οι εικόνες της καταστροφής, του ανθρώπινου πόνου και της ανυπολόγιστης οικολογικής καταστροφής στην Αττική είναι αρκούντως σπαρακτικές…

Οι περισσότεροι χρήστες αναπαρήγαγαν τις φωτογραφίες αυτές χωρίς δόλο αλλά για να εκφράσουν την αγανάκτηση και τον πόνο τους για την τεράστια αυτή εθνική τραγωδία.

Ωστόσο, οι «πηγές» των εικόνων αυτών πιθανώς και να μην ήταν τόσο αθώες, δεδομένου ότι ορισμένες από τις φωτογραφίες που διακινήθηκαν είχαν από υποστεί επεξεργασία στο photoshop.

Το «φιλί της ζωής»
Ένα παγωμένο πρωινό του Δεκεμβρίου το 1988, ο Ρον Oλσγουάνγκερ βρέθηκε έξω από ένα φλεγόμενο κτήριο στο Σέιντ Λούις του Μιζούρι. Ο πυροσβέστης Άνταμ Λονγκ επιχειρούσε στο σημείο και ενημερώθηκε από παρευρισκόμενους ότι υπήρχε ακόμη ένα παιδάκι μέσα στο χώρο.

Ο καπνός ήταν τόσο πυκνός, που δεν μπορούσε να δει τίποτα… Έτεινε τα χέρια του μπροστά από το σώμα του, αναζητώντας ίχνη ζωής. Βρήκε το κοριτσάκι και αμέσως βγήκε από τον χώρο, κρατώντας το παιδί στα χέρια του. Ο Oλσγουάνγκερ έβγαλε τη φωτογραφία τη στιγμή που ο πυροσβέστης είχε σκύψει πάνω από το παιδί για να του δώσει το «φιλί της ζωής». Παρά τις προσπάθειες του Λονγκ αλλά και των γιατρών, το 2χρονο κορίτσι εξέπνευσε την επόμενη μέρα.

Το κλικ αυτό του «χάρισε» στον φωτογράφο το βραβείο Πούλιτζερ το 1989.

O ηλικιωμένος με το γατάκι στην αγκαλιά
Ο 83χρονος Ali Meşe και ο γάτος του είδαν το σπίτι τους να τυλίγεται στις φλόγες στην επαρχεία Bolu της Τουρκίας στις αρχές του χρόνου. Αποκαρδιωμένος και εμφανώς σοκαρισμένος, ο ηλικιωμένος απομακρύνεται από το σημείο, φέροντας, ευτυχώς μόνο ελαφρά τραύματα.

Όπως αναφέρει η τουρκική εφημερίδα Sabah, η φωτογραφία δημοσιοποιήθηκε από το τουρκικό πρακτορείο Anadolu και έκανε το γύρο του κόσμου όταν το CNNi και το σόου της Ellen DeGeneres την μοιράστηκαν μέσω των λογαριασμών τους στο Instagram.

Εικόνα καταστροφής από τον Κάλαμο
Τον Αύγουστο του 2017, οι κάτοικοι του Καλάμου έζησαν ώρες αγωνίας όταν οι φλόγες τύλιξαν τα σπίτια τους… Οι καταστροφές ήταν μεγάλες αλλά ευτυχώς, τότε, δεν θρηνήσαμε θύματα.

Η δραματική φωτογραφία από τη νύχτα τρόμου που έζησαν οι κάτοικοι της ευρύτερης περιοχής διακινήθηκε εκ νέου τις περασμένες ημέρες, με χρήστες να σχολιάζουν ότι πρόκειται για εικόνα από την περιοχή της Ραφήνας.

Γιατί συμβαίνει αυτό;
Σε παλαιότερο άρθρο του, ο CNNi επιχείρησε να «αποκρυπτογραφήσει» τους λόγους για τους οποίους οι άνθρωποι διακινούν τέτοιες εικόνες σε κοινωνικά δίκτυα.

Κατέληξε σε πέντε συμπεράσματα:

1. Οι άνθρωποι έχουν «εκπαιδευτεί» να πιστεύουν
Αρκετοί χρήστες δεν έχουν ακόμη εξοικειωθεί με το διαδίκτυο. Πιστεύουν ότι εάν κάτι εμφανίζεται σε κοινωνικά δίκτυα ή οποιαδήποτε άλλη ιστοσελίδα, τότε σίγουρα ισχύει.

«Έχουμε εκπαιδευτεί να πιστεύουμε ότι εάν βλέπουμε κάτι δημοσιευμένο τότε έχει περάσει από κάποια φίλτρα ελέγχου» λέει ο David Weinberger, ειδικός σε θέματα διαδικτύου και τεχνολογίας και ερευνητής του κέντρου Berkman Klein του πανεπιστημίου του Harvard.

«Κάποτε έβλεπες ειδήσεις στην τηλεόραση και πίστευες ότι τα θέματα που παρουσιάζονταν είχαν περάσει από κάποιον έλεγχο» λέει ο ίδιος, εξηγώντας ότι το ίδιο συνέβαινε και στον έντυπο Τύπο.

Ωστόσο, περιεχόμενο για το διαδίκτυο μπορεί να δημιουργήσει πλέον οποιοσδήποτε χρήστης και να το αναρτήσει σε κάποιο μπλογκ ή ιστοσελίδα.

2. Διαβάζουμε και πιστεύουμε υλικό που συνάδει με τις απόψεις μας
Ένας ακόμη λόγος για τη διασπορά ψευδών ειδήσεων και φωτογραφιών είναι και το γεγονός ότι οι χρήστες είναι πιθανότερο να πιστέψουν και να διαμοιραστούν υλικό που συνάδει με τις απόψεις τους… Ως παράδειγμα, το CNNi αναφέρει ότι κατά τη διάρκεια τρομοκρατικών χτυπημάτων κάνει τακτικά την εμφάνισή της στο διαδίκτυο φωτογραφία ενός σεΐχη, που φοράει τουρμπάνι. Ενίοτε, μάλιστα, χρησιμοποιείται το photoshop για να φανεί πως ο σεΐχης αυτός φοράει γιλέκο με εκρηκτικά.

«Ο κόσμος είναι πάντα πρόθυμος να πιστέψει πράγματα που συνάδουν με τη λογική του» αναφέρει ο Weinberger, και συμπληρώνει: «Και όταν δεν υπάρχουν πολλές πληροφορίες, είναι πολύ εύκολο να κυκλοφορήσει μια ιδέα που μοιάζει να έχει μια κάποια λογική».

3. Οι χρήστες θέλουν να συμμετέχουν στη συζήτηση
Την ώρα που ο τυφώνας Ίρμα σάρωνε την Καραϊβική τον Σεπτέμβριο του 2017, χρήστες του διαδικτύου αναπαρήγαγαν βίντεο της καταστροφής και έστελναν μηνύματα αγάπης. Το μόνο πρόβλημα;

Τα εν λόγω βίντεο δεν αποτύπωναν την καταστροφή του συγκεκριμένου τυφώνα…

Όταν λαμβάνει χώρα κάτι τρομακτικό, είτε πρόκειται για φυσικό φαινόμενο είτε για κάποια ανθρώπινη ενέργεια, οι πολίτες προσπαθούν να κατανοήσουν με κάποιον τρόπο το χάος. Είναι ανθρώπινη ανάγκη να αποπειραθεί κάποιος να παρηγορήσει τους πληγέντες και να ενημερωθεί. Οπότε μοιραζόμαστε…

«Αυτός είναι ένας τρόπος για τον οποίο οι άνθρωποι γράφουν ένα tweet, ιδιαίτερα εάν θεωρούν ότι είναι οι πρώτοι από τον κοινωνικό τους κύκλο...» εξηγεί ο Weinberger, και συνεχίζει: «Δημιουργείται ένα συναίσθημα ότι βοηθάς την κοινότητά σου ή το δίκτυό σου να κατανοήσει ένα γεγονός…».

4. Ορισμένοι το κάνουν επίτηδες
Σε γενικά πλαίσια, οι περισσότεροι άνθρωποι που αναπαράγουν fake news ή φωτογραφίες δεν το γνωρίζουν ούτε το κάνουν επίτηδες. Υπάρχουν, ωστόσο, και αυτοί που το κάνουν εσκεμμένα. Γιατί; «Είναι αδύνατο να απαντηθεί αυτό το ερώτημα» λέει ο Weinberger, και συμπληρώνει:

Ορισμένες φορές τα αίτια είναι παθολογικά. Κάποιος μπορεί να αναζητά την επιβεβαίωση. Ίσως να κάνουν trolling. Ή, δεν αποκλείεται, κάποιος να το κάνει επειδή θέλει να επηρεάσει την επικαιρότητα.

5. Γιατί ορισμένες φορές η αλήθεια είναι όντως τόσο περίεργη…
Την ώρα που μια πυρκαγιά σάρωνε τα πάντα στο διάβα της στο Πόρτλαντ του Όρεγκον πριν από μερικούς μήνες, μια φωτογραφία Αμερικανών που έπαιζαν γκολφ με «φόντο» τις φλόγες έκανε το γύρο του κόσμου. Οι χρήστες του διαδικτύου εξέφρασαν αμέσως τον σκεπτικισμό τους… Δεν μπορούσαν να πιστέψουν ότι είναι αλήθεια. Αλλά ήταν.

Και αυτός μπορεί να είναι ο λόγος που ορισμένοι άνθρωποι θεωρούν πραγματικές ακόμη και… απίστευτες φωτογραφίες -επειδή, δηλαδή, η πραγματικότητα είναι, ορισμένες φορές, τόσο αλλόκοτη.

Με πληροφορίες από: 5 reasons why people share fake photos during disasters

By AJ Willingham, CNN