Εξετάσεις και άγχος μαθητών: Τι είναι και πώς θα βοηθήσουμε τα παιδιά μας;

Οι πανελλήνιες και οι ενδοσχολικές εξετάσεις ξεκινούν σε λίγες ημέρες και είναι απόλυτα φυσιολογικό μαθητές, καθηγητές και γονείς να βρίσκονται σε πυρετώδεις προετοιμασίες.

Το άγχος, λοιπόν, όλων βρίσκεται στα ύψη, με τα παιδιά να αντιμετωπίζουν τις περισσότερες ανησυχίες. Μαμάδες και μπαμπάδες βρίσκονται στο πλευρό τους, προσπαθώντας να κάνουν το καλύτερο που μπορούν γι’ αυτά.

Πώς, όμως, ένας γονιός μπορεί να βοηθήσει πραγματικά το αγχωμένο του παιδί και τι, ακριβώς, είναι το άγχος; Υπάρχει καλό και κακό άγχος και τι κάνουμε αν το παιδί μας αρνείται να προσπαθήσει;

Στα παραπάνω, αλλά και σε άλλα ερωτήματα, τα οποία μπορεί να απασχολούν γονείς και μαθητές εν όψει εξετάσεων, απάντησαν οι ψυχολόγοι της Ένωσης «Μαζί για το παιδί» και εμείς σας παρουσιάζουμε τις απαντήσεις τους:

Είναι απαραίτητα κακό το άγχος; Δεν λειτουργεί και λίγο ως κινητήριος δύναμη, για να ενεργοποιήσει το παιδί μας να βάλει τα δυνατά του; Πώς μπορούμε εμείς, οι γονείς, να το κάνουμε να λειτουργήσει έτσι;

«Το άγχος είναι μια αντίδραση του ανθρώπινου ψυχισμού απέναντι στις πιέσεις που του ασκούνται τόσο από το κοινωνικό περιβάλλον όσο και από τους στόχους και τις επιθυμίες που έχει το ίδιο το άτομο. Το άγχος, λοιπόν, είναι ένα δεδομένο της ανθρώπινης ύπαρξης και δραστηριότητας και συμβάλλει στην επικέντρωση της προσοχής και της προσπάθειας σε έναν στόχο ή στην αντιμετώπιση μιας ενδεχόμενης απειλής.

Ο τρόπος που οι γονείς μπορούν να είναι βοηθητικοί για τα παιδιά τους στην επιδίωξη των στόχων τους είναι κυρίως η κατανόηση του παιδιού τους: Ποιες είναι οι επιθυμίες του παιδιού και ποιες οι δικές τους για εκείνο; Ποιο είναι το επίπεδο στο οποίο βρίσκεται σε σχέση με τον στόχο που επιδιώκει; Πόσο προσπαθεί και τι καταφέρνει σε σχέση με την προσπάθεια που καταβάλλει; Τι σκέφτεται και πώς αισθάνεται σχετικά με τον εαυτό του γενικά και σε σχέση με τον εκάστοτε στόχο του συγκεκριμένα; Ποια είναι η γενικότερη, συνολική, εικόνα του παιδιού (στην κοινωνικότητα, τις σχέσεις με το άλλο φύλο, τις σχέσεις με τους γονείς, τις επιδόσεις στο σχολείο ή αλλού);

Μιλώντας για παιδιά που βρίσκονται στην εφηβεία, η πιο σημαντική βοήθεια που μπορούν να προσφέρουν οι γονείς προς εκείνα είναι η κατανόηση στον τρόπο που βιώνουν τα πράγματα και που απαντούν εκείνα στις παραπάνω ερωτήσεις. Επειδή ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά της εφηβείας είναι η αντίδραση προς τους γονείς και τον κόσμο των μεγάλων και η αναζήτηση της δικής τους ταυτότητας και των δικών τους επιθυμιών, η πίεση από τους γονείς συνήθως έχει το αντίθετο αποτέλεσμα. Είναι πολύ σημαντικό οι έφηβοι να αισθάνονται, ότι οι επιθυμίες τους είναι σεβαστές και ότι οι στόχοι είναι δικοί τους. Η πίεση ή το άγχος των γονιών για τους εφήβους να μην επικαλύπτει και να μην προστίθεται στο δικό τους άγχος. Ότι είναι αποδεκτοί από τους γονείς ανεξάρτητα από τις επιδόσεις τους αλλά ότι οι γονείς ενδιαφέρονται για όλες τις πλευρές της ζωής τους, τους δίνουν χώρο και θέλουν να τους βοηθήσουν να επιδιώξουν τους στόχους τους».

Ποια είναι τα πρώτα σημάδια που πρέπει να παρατηρήσουμε, τα οποία μαρτυρούν, ότι το παιδί μας υποφέρει από "κακό" άγχος και από συναισθήματα που του "κόβουν" τα φτερά, αντί να του δίνουν δύναμη; Σε ποιες ηλικίες παρατηρούνται τα πρώτα αυτά σημάδια; Υπάρχουν κάποιες τεχνικές χαλάρωσης;

«Το άγχος γίνεται «κακό» όταν παύει να έχει προσαρμοστική αξία και επηρεάζει την ικανότητα του παιδιού να ανταποκρίνεται στις καθημερινές του δραστηριότητες. Συχνά «ακινητοποιεί» το παιδί που νιώθει ότι δεν μπορεί να το ελέγξει. Το «κακό» άγχος είναι συνήθως υπερβολικό σε σχέση με το ερέθισμα που το προκαλεί και οδηγεί σε αρνητικές σκέψεις και λανθασμένες εκτιμήσεις.

Το άγχος μπορεί να εκδηλώνεται με συμπτώματα σε γνωστικό, συναισθηματικό ή/ και σωματικό επίπεδο. Στο γνωστικό επίπεδο μπορεί να πάρει τη μορφή αρνητικών και δυσλειτουργικών σκέψεων (π.χ. «είμαι άχρηστος», «δεν θα τα καταφέρω», «δεν θυμάμαι τίποτα», «θα αποτύχω»). Οι αρνητικές αυτές σκέψεις προκαλούν συναισθήματα θυμού, νευρικότητας, οξυθυμίας και ανησυχίας. Συνδέονται ακόμα με το συναίσθημα του φόβου και της απογοήτευσης.

Συχνά, λόγω του άγχους μπορεί να εμφανίζονται και σωματικά συμπτώματα, όπως κεφαλαλγίες, κοιλιακά άλγη, δερματικά εξανθήματα. Μπορεί ακόμα να εκδηλώνεται με διαταραχές διατροφής, διαταραχές ύπνου, με ταχυκαρδίες, ταχύπνοια και εφίδρωση.

Όλα τα παραπάνω μπορεί να προκαλούν δυσκολία στη συγκέντρωση, να μπλοκάρεται η μνήμη. Συχνά αυτή η κατάσταση μπορεί να επηρεάσει την αυτοεκτίμηση του παιδιού.

Το άγχος μπορεί να εντείνεται στην εφηβεία που είναι από μόνη της μια στρεσογόνος περίοδος, λόγω των πολλών αλλαγών που συντελούνται σε όλα τα επίπεδα του ατόμου (βιοσωματικό, γνωστικό, κοινωνικό επίπεδο). Οι αλλαγές αυτές με τις δυσκολίες που μπορεί να επιφέρουν και σε συνδυασμό με τις απαιτήσεις των σχολικών εξετάσεων συχνά εντείνουν το άγχος στους εφήβους.

Τεχνικές που μπορεί να βοηθήσουν στην χαλάρωση περιλαμβάνουν την φυσική άσκηση, ενώ και η σωματική ευεξία βοηθά στη μείωση του άγχους. Επίσης, ένα ήρεμο και χωρίς εντάσεις περιβάλλον βοηθάει στο διάβασμα και στη συγκέντρωση. Βαθιές και αργές αναπνοές μπορούν να βοηθήσουν στη μείωση του άγχους και στη συγκέντρωση.

Γενικότερα, βοηθητικό για τη μείωση του άγχους είναι η αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου με πράγματα που ευχαριστούν και χαλαρώνουν.

Είναι σημαντικό για τα παιδιά να σκέφτονται θετικά αλλά και ρεαλιστικά αναγνωρίζοντας τα θετικά σημεία και τις ικανότητές τους και να τους δίνεται η δυνατότητα να προσδιορίσουν τα δικά τους όνειρα και προσδοκίες για το μέλλον».

Τι κάνουμε όταν το παιδί, υπό τον φόβο της αποτυχίας, δηλώνει άρνηση και εγκαταλείπει τις προσπάθειές του; π.χ. σταματά να διαβάζει πριν τις εξετάσεις και λέει, ότι δεν το νοιάζει κι αν αποτύχει.

«Η περίοδος των εξετάσεων έχει γίνει πολύ απαιτητική στις μέρες μας, είτε πρόκειται για απαιτήσεις που έχουν οι έφηβοι από τον ίδιο τους τον εαυτό είτε από το άμεσο περιβάλλον τους.  Συχνά, η πίεση και το άγχος μπορεί να οδηγήσουν τον έφηβο στο να εγκαταλείψει τις προσπάθειες του, να παραιτηθεί δηλαδή, υπό τον  φόβο της αποτυχίας. Είναι πολύ σημαντικό αυτήν την περίοδο ειδικά, αν όχι και σταθερά, οι γονείς να καταστήσουν σαφές στον έφηβο ότι η επίδοσή του στις εξετάσεις δεν καθορίζει την αξία του. Η επιτυχία σε κάποιο πανεπιστήμιο δεν ισοδυναμεί με την προσωπική και αργότερα επαγγελματική καταξίωση και ευτυχία.

Όταν ένας έφηβος δηλώνει πως τα παρατάει, είναι σημαντικό να ακούσουν οι γονείς αυτή την πρόθεση όχι ως αδιαφορία αλλά ως ένδειξη, ότι έχει φτάσει στα όριά του. Στην περίπτωση αυτή είναι σημαντικό να δοθεί χρόνος στον έφηβο για να χαλαρώσει και να μπορέσουν να συζητηθούν ευρύτερα οι ικανότητες, οι δυσκολίες, οι στόχοι και οι διάφορες πλευρές της ζωής που μπορεί να τον δυσκολεύουν. Να μπορέσει να σκεφτεί ή/και να συζητήσει με τους γονείς τις πηγές του άγχους, να διαβεβαιωθεί ότι οι γονείς μπορούν να αποδεχτούν ακόμα και την παραίτηση. Είναι σημαντικό να συζητηθεί το ενδεχόμενο επιτυχίας αλλά και αποτυχίας στις εξετάσεις και να βοηθηθεί ο έφηβος να εξετάσει τις εναλλακτικές σε περίπτωση αποτυχίας. Είναι ανακουφιστικό να γνωρίζει εκ των προτέρων ότι έχει και άλλες επιλογές. Η διαδικασία αυτή στοχεύει στο να μπορέσει ο έφηβος να εκφράσει συναισθήματα, σκέψεις, αγωνίες και φόβους, να επαναξιολογήσει την πορεία και την προσπάθειά του και να αποφασίσει με μεγαλύτερη ψυχραιμία εάν σκοπεύει να συνεχίσει την προσπάθεια ή όχι. Είναι σημαντικό σε αυτή τη διαδικασία οι γονείς να μπορέσουν να στηρίξουν συναισθηματικά τον/την έφηβο, μέσω της αποδοχής, της κατανόησης και της στοργής.

Μερικές φορές, οι έφηβοι δηλώνουν πως δεν τους νοιάζει εάν πετύχουν ή αποτύχουν στις εξετάσεις. Στο βαθμό που έχουν καταβάλει μια μεγαλύτερη ή μικρότερη προσπάθεια για να ανταποκριθούν στον στόχο, η δήλωση αυτή συνήθως αποτελεί μια αμυντική στάση απέναντι στην ανασφάλειά τους ή μια αντίδραση απέναντι στην πίεση των γονιών. Στο μέτρο που οι γονείς συνειδητοποιούν ότι πιέζουν τον έφηβο ή ότι έχουν επενδύσει υπερβολικά στην επιτυχία του, είναι σημαντικό να επανεξετάσουν τη στάση τους, και να μπορέσουν και οι ίδιοι να φανταστούν και να συμφιλιωθούν και με τα δύο ενδεχόμενα. Έτσι ο έφηβος μπορεί να αισθανθεί πιο άνετα προκειμένου να μιλήσει μαζί τους για τα συναισθήματα, τις σκέψεις και τη σημασία που έχει για εκείνον ο επιδιωκόμενος στόχος. Εάν οι γονείς καταλαβαίνουν ότι η δήλωση αδιαφορίας του εφήβου αποτελεί ένδειξη ανασφάλειας ή δικαιολόγηση μιας πιθανής αποτυχίας, είναι σημαντικό να ξανασυζητήσουν εάν ο έφηβος συνεχίζει να θέλει να επιτύχει τον συγκεκριμένο στόχο, να του υπενθυμίσουν την προσπάθεια που έχει ήδη καταβάλει, καθώς και ότι για εκείνους κάθε ενδεχόμενο είναι αποδεκτό.

Επιπλέον, είναι βοηθητικό να είναι ρεαλιστικοί στην αντιμετώπισή τους σε ό,τι αφορά τις εξετάσεις χωρίς να έχουν υπερβολικές προσδοκίες. Δεν είναι βοηθητικό να γίνονται συγκρίσεις με άλλα πρόσωπα και τις επιδόσεις τους ούτε να επισημαίνει κανείς τι μπορεί να μην έχει γίνει καλά έως τώρα, παρά μόνο να εστιάζει στο «εδώ και τώρα» και πως μπορεί να λειτουργήσουν τα πράγματα από εδώ και πέρα».

Υπάρχουν κάποιες φράσεις-κλειδιά που θα δυναμώσουν το παιδί μας, εν όψει αγχωτικών καταστάσεων; Υπάρχουν tips για το τι να κάνει το παιδί αν λόγω άγχους "κολλήσει" τη στιγμή της εξέτασης; Αντίστροφα, τι θα πρέπει σίγουρα να ΜΗΝ του λέμε, όταν βλέπουμε ότι αγχώνεται;

«Όπως έχουμε προαναφέρει, είναι σημαντικό να λειτουργήσουν οι γονείς «προληπτικά», διαμορφώνοντας ένα ήρεμο και λειτουργικό περιβάλλον προσανατολισμένο στις ανάγκες του εφήβου πριν από την έναρξη των εξετάσεων. Εξίσου σημαντικό είναι να αναγνωριστεί το άγχος του εφήβου ως κάτι φυσιολογικό ενόψει μιας εξεταστικής περιόδου. Είναι μια δοκιμασία μέσω της οποίας ο έφηβος αισθάνεται ότι κρίνεται, από το περιβάλλον του αλλά και από τον ίδιο του τον εαυτό. Το αποτέλεσμα επηρεάζει την εικόνα που έχει ο ίδιος για τον εαυτό του.

Οι γονείς μπορούν να λειτουργήσουν ενισχυτικά υπενθυμίζοντας την προσπάθεια που έχει καταβάλει έως τώρα και ανεξάρτητα από το πως θα καταλήξει αυτή η δοκιμασία, να επισημάνουν ότι μέσω της διαδικασίας αυτής έχει γνωρίσει καλύτερα τον εαυτό του, τα όρια του και έχει βρει τρόπους να ανταπεξέρχεται σε απαιτητικές καταστάσεις. Παράλληλα, πρέπει να είναι σαφές ότι οι γονείς θα είναι δίπλα του και θα τον υποστηρίξουν ανεξαρτήτως αποτελέσματος και ότι δεν αλλάζει η εικόνα που έχουν για τον ίδιο σε περίπτωση αποτυχίας.

Μιας και η πιο σημαντική βοήθεια που μπορούν να προσφέρουν οι γονείς σε αυτή την περίοδο είναι να προσπαθήσουν ειλικρινά να κατανοήσουν τα ενδιαφέροντα και τις δυσκολίες του εφήβου και να είναι δεκτικοί για να τους ακούσουν χωρίς κριτική, οι φράσεις-κλειδιά μπορεί να τυποποιήσουν την επικοινωνία. Μια φράση που μπορεί να βοηθήσει έναν έφηβο ίσως είναι ακατάλληλη ή αδιάφορη για έναν άλλο. Κάθε έφηβος έχει έναν μοναδικό συνδυασμό ικανοτήτων, δυσκολιών και επιθυμιών και η αναγνώριση και κατανόηση της μοναδικότητάς τους από τους γονείς είναι το καλύτερο κλειδί.

Σε κάθε περίπτωση, είναι θεμιτό σε ό,τι αφορά την αλληλεπίδραση με τον έφηβο και το άγχος που μπορεί να έχει, να έχουν μια ρεαλιστική προσέγγιση και να αποφεύγονται εκφράσεις όπως «είμαστε σίγουροι ότι θα πετύχεις», «μην αγχώνεσαι», «δεν υπάρχει περίπτωση να μην τα καταφέρεις», ή να περιγράφεται η πιθανότητα αποτυχίας ως καταστροφή».

 Μετά την ενδεχόμενη αποτυχία: Πώς απαλύνουμε τον "πόνο" και πώς προετοιμάζουμε το παιδί μας σωστά για την επόμενη μεγάλη "μάχη";

«Η επιτυχία ή η αποτυχία στις εξετάσεις δεν καθορίζουν την αξία του παιδιού. Είναι σημαντικό να μην ενοχοποιήσουμε το παιδί και να μην το κάνουμε να νιώσει «αποτυχημένο» συνολικά. Η αποτυχία δεν πρέπει να γίνεται αντιληπτή ως επιβεβαίωση ανικανότητας∙ αντίθετα, μπορεί να γίνεται αντιληπτή και ως ατυχία, σύμπτωση ή κάτι που μπορεί να διορθωθεί. Είναι «φυσιολογικό» να κάνουμε λάθη και σε αυτό το πλαίσιο είναι και η αποτυχία μια πιθανότητα. Έτσι, είναι σημαντικό να υπάρχει από πριν ένα πλάνο δράσης για το πώς θα κινηθεί κανείς σε όλες τις πιθανές καταστάσεις (π.χ. αν δεν περάσω θα ξαναδώσω του χρόνου, θα βελτιώσω άλλα προσόντα μου, θα κάνω μια ξένη γλώσσα κλπ.).

Αν ένας έφηβος δεν πάρει τα αποτελέσματα που χρειάζεται ή περιμένει, δε σημαίνει πως ήρθε το τέλος του κόσμου ακόμα κι αν το βιώνει έτσι. Πάντα υπάρχουν ευκαιρίες για να δοκιμαστεί και να επιτύχει τους μελλοντικούς του στόχους. Οι γονείς πρέπει να του επιτρέψουν να βιώσει τα συναισθήματα του χωρίς επιπλέον πίεση από τις προσδοκίες τους. Ο έφηβος που έχει αποτύχει στις εξετάσεις χρειάζεται να νιώθει τους γονείς κοντά του για τον καθησυχάζουν και να τον στηρίζουν και όχι να τον αγχώνουν περισσότερο ή να τον συγκρίνουν με τους άλλους «επιτυχημένους» μαθητές.

Η σύγκριση γενικά δεν είναι βοηθητική γιατί κάθε άνθρωπος είναι διαφορετικός και εξάλλου οι εξετάσεις αξιολογούν ορισμένες μόνο δεξιότητες των μαθητών άρα και το αποτέλεσμα των εξετάσεων δεν αξιολογεί συνολικά έναν άνθρωπο αλλά ένα πολύ συγκεκριμένο κομμάτι των ικανοτήτων του».

ΠΗΓΗ:infokids.gr