Παιδικά Χριστούγεννα: Τι θα θυμούνται;

Τι μας έχει μείνει από τα Χριστούγεννα των παιδικών μας χρόνων και τι θα μείνει στα παιδιά μας; Πώς να τους φτιάξουμε όμορφες εικόνες, που θα θυμούνται όταν μεγαλώσουν;
Ενηλικιωθήκαμε και αποστασιοποιηθήκαμε επιτέλους από το μελό πανηγύρι των Χριστουγέννων. Ένα γεύμα με την οικογένεια, μερικά δώρα και… τέρμα. Και, ξαφνικά, έρχεται ένα μωρό και πιάνουμε τους εαυτούς μας να περιμένουμε να στολίσουμε μαζί του το πρώτο του δέντρο, να του δείξουμε τις στολισμένες βιτρίνες, να χαρεί με τα δώρα του. Παίρνουμε ακόμη και φωτογραφίες για να θυμάται αργότερα. Ας δούμε, όμως, πώς ακριβώς «δουλεύει» αυτό το παιχνίδι των αναμνήσεων...

Χριστούγεννα: Το χρονικό μιας παράξενης γιορτής 
• Όσο είμαστε παιδιά δεν βλέπουμε την ώρα να έρθουν και λαχταράμε να κρατήσουν όσο περισσότερο γίνεται.

• Γινόμαστε έφηβοι και τότε μπορεί να αρχίσουν να μας «τη δίνουν» όλες αυτές οι «γλυκανάλατες» χριστουγεννιάτικες συνήθειες, αντιδράμε στην οικογένεια, στους μεγάλους, θέλουμε να είμαστε διαφορετικοί, αλλά έχουμε κι ένα πολύ ζωντανό παιδί μέσα μας που συγκινείται κρυφά.

• Μετά ενηλικιωνόμαστε και μπαίνουμε σε καινούργιους ρυθμούς. Πολλές από τις χαρές των παιδικών χρόνων παύουν να μας συγκινούν όσο πριν, αποκτάμε καινούργιες συνήθειες και μανίες και περνάμε τις γιορτές των Χριστουγέννων τεμπελιάζοντας στο κρεβάτι, πηγαίνοντας σινεμά, τρώγοντας πίτσα ή κινέζικο, ταξιδεύοντας και προσπαθώντας να αποφύγουμε τις πολλές οικογενειακές συνεστιάσεις.

• Και ξανά από την αρχή, όταν κάποιοι από εμάς γινόμαστε γονείς! Τότε συμβαίνει το θαυμαστό και παράδοξο, να γινόμαστε ένα βηματάκι πιο ώριμοι και πιο ενήλικοι και -ίσως ακριβώς λόγω αυτού του μικρού βήματος- ταυτόχρονα να νιώθουμε κάτι πολύ παιδικό να (ξανα)σκιρτάει μέσα μας. Πιάνουμε τον εαυτό μας να (ξανα)συγκινείται με τα Χριστούγεννα, τα δέντρα, τα κάλαντα, τα δώρα, τις μυρωδιές, τα φώτα, τις γιορτές. Τα (ξανα)βλέπουμε όλα αυτά μέσα από τα μάτια του παιδιού μας, τα χαιρόμαστε όσο ίσως δεν τα είχαμε χαρεί όταν ήμασταν οι ίδιοι παιδιά, ξαναθυμόμαστε πώς ήταν για εμάς και θέλουμε οπωσδήποτε να τα θυμάται κι αυτό.

«Χτίζοντας» αναμνήσεις... 
Προσπαθούμε, λοιπόν, να δημιουργήσουμε για το παιδί ή τα παιδιά μας ωραίες εικόνες, βγάζουμε την οικογένεια και τους συγγενείς από τη... ναφθαλίνη, φτιάχνουμε ατμόσφαιρα, στηνόμαστε πίσω από κάμερες και απαθανατίζουμε τις στιγμές γιατί, όπως ακούμε τον εαυτό μας να λέει: «Αυτά είναι που μένουν». Με λίγα λόγια, δουλεύουμε, από τους πρώτους κιόλας μήνες της ζωής του παιδιού μας, πολύ ευσυνείδητα για να διαμορφώσουμε ωραίες αναμνήσεις που ελπίζουμε ότι θα αντέξουν στο χρόνο. Θα τα θυμάται, όμως, πράγματι όλα αυτά ή άδικα κοπιάζουμε;

Τι λένε οι επιστήμονες; 
Eίναι μάλλον ισοπεδωτικοί. Όσο κι αν προσπαθούμε, ισχυρίζονται, τα παιδιά μας δεν θα θυμούνται τίποτε από όσα έζησαν πριν από τα τρία τους χρόνια. Μπορεί αυτά τα τρία πρώτα χρόνια να είναι (και είναι) τα πιο πλούσια και τα πιο καρποφόρα σε μάθηση, βιώματα, καινούργιες «γνώσεις» και ικανότητες, όμως τα παιδιά δεν θα έχουν καμία συνειδητή ανάμνηση από όλα αυτά. Δεν θα θυμούνται, λένε, αν είχαμε στο σπίτι το ψηλότερο δέντρο της αγοράς ή αν ο παππούς, ο μπαμπάς και ο νονός έκαναν το τρίο Άγιος Βασίλης, τραγουδώντας εν χορώ με κόκκινα σκουφάκια τα κάλαντα για χάρη του.

Αναμνήσεις σαν… σοκολάτα 
Χρειαζόμαστε τις ωραίες παιδικές αναμνήσεις των γιορτών γιατί, όταν και όποτε τις ανακαλούμε, αισθανόμαστε ευφορία με τον ίδιο περίπου τρόπο όπως όταν ακούμε ωραία μουσική ή τρώμε σοκολάτα: Το σώμα μας εκκρίνει ενδορφίνες, τις λεγόμενες «ορμόνες της ευτυ­χίας», οι οποίες με τη σειρά τους δυναμώνουν το ανοσοποιητικό μας σύστημα και τη σωματική και ψυχική μας αντοχή.

Τι λέει ο απλός κόσμος; 
Μπορεί να μην μπορούμε συνειδητά να ανακαλέσουμε αναμνήσεις από τα πρώτα τρία χρόνια της
ζωής μας, όμως πολλοί από εμάς έχουν εικόνες από στιγμιότυπα που έλαβαν χώρα πριν από την ηλικία αυτή.

• «Έχω εικόνες από το σπίτι μας, από το οποίο μετακομίσαμε πριν κλείσω τα τρία. Και θυμάμαι μια σκηνή, που την επιβεβαίωσε η μητέρα μου, ότι ήταν Χριστούγεννα και ήρθε μία γειτόνισσά μας και μου έφερε ένα υπέροχο καροτσάκι κούκλας από μπαμπού, της κόρης της που είχε μεγαλώσει, που το είχα μετά για πολλά χρόνια. Θυμάμαι πώς μπήκε μέσα στο σπίτι με το καροτσάκι και πόσο είχα χαρεί», αναπολεί η Χαρίκλεια, 29 χρόνων τώρα.

• «Θυμάμαι ότι ήμασταν στο σπίτι της γιαγιάς μου, ότι ο νονός μου είχε ντυθεί Άγιος Βασίλης, ότι δεν τον είχα αναγνωρίσει και ότι φοβόμουν πάρα πολύ. Αυτό θυμάμαι πιο πολύ απ’ όλα, το πόσο είχα τρομάξει μ’ αυτόν τον αλλόκοτο άνδρα με τα μούσια. Οι γονείς μου λένε ότι αυτό έγινε όταν ήμουν δύο…», αναλογίζεται ο Παναγιώτης, 17 χρόνων τώρα.

Το συναίσθημα «ξεκλειδώνει» αναμνήσεις 
Μπορεί, λοιπόν, τις πολύ πρώιμες αναμνήσεις μας να μην μπορούμε να τις ανακαλέσουμε όπως και όποτε θέλουμε, αλλά κάποια συμβάντα έχουν παρ’ όλα αυτά καταγραφεί σαν εικόνες συνυφασμένες με συναισθήματα. Ούτως ή άλλως, τα συναισθήματα μοιάζουν να είναι το «κλειδί» για τις παιδικές μας αναμνήσεις και σε αυτό συμφωνούν και οι ειδικοί της νευρο­βιολογίας του εγκεφάλου. Κανείς δεν μπορεί να πει τι θα θυμάται ένα παιδί. Το σίγουρο, όμως, είναι ότι οι αναμνήσεις που έχουμε από την παιδική ηλικία εξαρτώνται από το πόσο έντονη συναισθηματικά ήταν για εμάς μια κατάσταση ή ένα συμβάν. Είτε νιώσαμε ζωηρή χαρά, λύπη, ντροπή ή φόβο, το σημαντικό είναι ότι κάτι μας άγγιξε πολύ βαθιά και για αυτόν ακριβώς το λόγο καταχωρίστηκε μέσα μας. Με αυτό τον τρόπο, λοιπόν, μπορεί ένα παιδί να θυμάται ένα χριστουγεννιάτικο τραγουδάκι που του έλεγαν, γιατί ένιωθε πολύ όμορφα καθώς καθόταν ευτυχισμένο και ασφαλές στην αγκαλιά των γονιών του.

Ποια είναι η αξία των παιδικών αναμνήσεων; 
Ότι ακόμη κι αν δεν θυμόμαστε συγκεκριμένα γεγονότα, έχουμε μέσα μας μια αίσθηση για το αν, πότε και πώς νιώσαμε σαν παιδιά ασφάλεια, θαλπωρή και αγάπη. Αυτές οι θετικές αλλά και οι αρνητικές καταγραφές συνεισφέρουν στη διαμόρφωση της προσωπικότητάς μας, μας κάνουν λιγότερο ή περισσότερο ευαίσθητους και εμπλουτίζουν το συναισθηματικό μας κόσμο κάνοντάς μας ξεχωριστούς και μοναδικούς.

Τι κάνουμε ως γονείς; 
Αν και δεν μπορούμε να προκαθορίσουμε τι θα θυμούνται τα παιδιά μας και τι όχι, μπορούμε ωστόσο λίγο να συνεισφέρουμε ώστε να τους μείνουν μερικές από τις ωραίες αναμνήσεις.

Πώς; 
Μιλάμε με τα παιδιά Είναι ωραίο, τα βράδια, ειδικά μετά από ξεχωριστές μέρες όπως αυτές των γιορτών, να ξαναθυμόμαστε τα συμβάντα της μέρας, τι ήταν ωραίο και τι όχι. Όσα γίνονται λόγος και έκφραση παραμένουν στη μνήμη καλύτερα. Και ο ύπνος βοηθά να αποτυπωθούν ακόμη καλύτερα, ώστε να μείνουν σαν αναμνήσεις.
Επαναλαμβάνουμε μαζί τους Σαν ενήλικοι βαριόμαστε την επανάληψη, για τα παιδιά όμως είναι πολύ σημαντική. Ό,τι αγαπούν, ό,τι τους έδωσε χαρά, θέλουν να το επαναλαμβάνουν απεριόριστα. Με λίγη υπομονή από τη μεριά μας, μπορούμε να τα βοηθήσουμε να αποθηκεύσουν καλύτερα τις αγαπημένες τους στιγμές.
Τους δίνουμε ευκαιρίες να κινηθούν Δεν είναι αστείο. Η κίνηση, και ιδιαίτερα στον κα­θαρό αέρα, βοηθά στην έκκριση «ορμονών ευφορίας». Με αυτό τον τρόπο βιώνονται ακόμη πιο θετικά οι ωραίες καταστάσεις και καταχωρίζονται πιο εύκολα στη μνήμη.

Το... μυστρί και το πηλοφόρι των αναμνήσεων 
Το γεγονός της παιδικής «αμνησίας» εξηγείται επιστημονικά ως εξής: Για να μπορούμε να έχουμε αναμνήσεις και να τις ανακαλούμε, πρέπει να συντρέχουν τρεις παράγοντες:

Η γλώσσα Για να αρχίσει να λειτουργεί η αυτοβιογραφική μας μνήμη, στην οποία αποθηκεύουμε προσωπικά βιώματα, πρέπει να έχουμε κατακτήσει πολύ καλά τη μητρική μας γλώσσα. Βιώματα που δεν ήμασταν σε θέση να περιγράψουμε με λέξεις όταν τα ζήσαμε, δεν «αρχειοθετήθηκαν» και δεν μπορούν να ανασυρθούν από τους θησαυρούς της μνήμης, έστω κι αν θεωρητικά είναι κάπου καταχωνιασμένα. Για να το πούμε διαφορετικά: Η γλώσσα είναι ο αποκωδικοποιητής που κάνει τα βιώματα των αισθήσεων σύμβολα αναγνωρίσιμα για τον εγκέφαλό μας και βοηθά στην καταχώρισή τους.

Η ωρίμανση του εγκεφάλου Ο εγκέφαλος αναπτύσσεται από τη στιγμή που αρχίζει να διαμορφώνεται το έμβρυο και έως την ενήλικη ζωή. Στα μικρά παιδιά, λοιπόν, δεν έχει αναπτυχθεί ακόμη το δίκτυο των νευρώνων που είναι απαραίτητο για την καλύτερη δυνατή αποθήκευση αναμνήσεων. Η ωρίμανση αυτή ολοκληρώνεται στην εφηβεία, ενώ στις πολύ μικρές ηλικίες η μνήμη λειτουργεί ακόμη με πολύ απλό τρόπο. Το βρέφος «θυμάται» στην αρχή σχεδόν αντανακλαστικά, π.χ. ότι πρέπει να βυζάξει από τη ρώγα για να χορτάσει. «Θυμάται» τη μυρωδιά της μητέρας του και αργότερα ποια είναι η γιαγιά. Μετά τα τρία χρόνια η νευρολογική ανάπτυξη του εγκεφάλου είναι τέτοια που το παιδί είναι σε θέση να απομνημο­νεύει βιώματα και να τα καταγράφει στην αυτοβιογραφική του μνήμη.

Η ανάπτυξη του Εγώ Γύρω στα 2 με 3 χρόνια, τα παιδιά αρχίζουν να αναπτύσσουν μια αντίληψη του ποια είναι και ότι είναι αυτόνομα πλάσματα, ξεχωριστά από τους άλλους. Τότε περίπου αντιλαμβάνονται τον εαυτό τους και σε σχέση με το γύρω κόσμο και τότε αρχίζει σιγά-σιγά να αναπτύσσεται και η έννοια του χρόνου: τι είναι το σήμερα, το χθες, το αύριο. Μέχρι να συμβεί αυτό, λένε οι ειδικοί, τα παιδιά δεν είναι σε θέση να αποθηκεύσουν ή να ανακαλέσουν αναμνήσεις.

Η κ. Λουίζα Βογιατζή είναι συμβουλευτική ψυχολόγος.